Olíunotkun

Olíunotkun í sjávarútvegi hefur dregist verulega saman á undanförnum áratugum. Síðasta áratug var hún til dæmis helmingi minni en að jafnaði á tíunda áratug 20. aldar. Það eru margir samverkandi þættir sem leggjast á eitt og skýra þessa þróun, svo sem bætt fiskveiðistjórnun, fjárfesting í tækjum og búnaði, fækkun og endurnýjun á skipum sem eru öflugri og hagkvæmari og breytt orkunotkun. Vitaskuld sveiflast olíunotkun á milli ára vegna breytinga í framleiðslu, það er veiða og vinnslu, en leitnin er þó klárlega niður á við. Til að mynda var olíunotkun í sjávarútvegi meiri á árinu 2018 en 2017 vegna sjómannaverkfallsins í ársbyrjun 2017. Voru ónýttar veiðiheimildir þar með töluvert meiri við árslok 2017 en fyrri ár, sem hafði sín áhrif á árið 2018. Árið 2019 dróst olíunotkun í sjávarútvegi saman um tæp 10% frá fyrra ári, sem var í takti við þann samdrátt sem var í framleiðslunni og skýrist að mestu leyti af loðnubresti. Var olíunotkunin 129 þúsund tonn á árinu og hefur aldrei verið minni eins langt aftur og mælingar ná (frá árinu 1982). Sé tekið tillit til útflutningsframleiðslu, þá hefur olíunotkun í sjávarútvegi aldrei verið minni en á allra síðustu árum eins langt aftur og tölur ná (sjá á fimmtu mynd hér fyrir neðan).

Heimild: Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda

Fram til ársins 2003 notuðu innlend fiskiskip mest af olíu af öllum farartækjum hér á landi. Sú staða hefur breyst mikið. Samhliða bættri fiskveiðistjórnun, fjárfestingu í tækjum og búnaði og fækkun og endurnýjun á skipum sem eru öflugri og hagkvæmari, hefur dregið verulega úr olíunotkun fiskiskipa. Á sama tímabili hefur olíunotkun annarra farartækja verið að aukast sem kemur til af fólksfjölgun og auknum umsvifum í hinum ýmsu atvinnugreina. Umsvif sjávarútvegsins hafa þó ekki minnkað á tímabilinu þrátt fyrir minni olíunotkun, eins og sjá má á fimmtu mynd hér fyrir neðan, heldur skýrist af þeim þáttum sem nefndir eru hér á undan.

Heimild: Orkustofnun

Olíunotkun hefur aukist verulega á undanförnum árum á Íslandi og náði hún hæstu hæðum árið 2018 þegar hún fór í fyrsta sinn yfir milljón tonn. Margir þættir hafa áhrif á eldsneytisnotkun, eins og mannfjöldi, umsvif í hagkerfinu á hverjum tíma og samsetning atvinnulífsins. Ferðaþjónusta og þá flugsamgöngur á milli landa áttu stærstan þátt í þeim uppgangi sem hér hefur verið á undanförnum árum. Því þarf ekki að koma á óvart sú mikla aukning sem varð á olíunotkun hér á landi á tímabilinu. Samdráttur varð þó í olíunotkun hér á landi á milli áranna 2018 og 2019, í fyrsta sinn frá árinu 2012. Meginástæðan var samdráttur í sölu á eldsneyti til flugsamgangna sem rekja má að mestu til falls flugfélagsins WOW Air. Minnkandi olíunotkun í sjávarútvegi á undanförnum áratugum stafar ekki af minni útflutningsframleiðslu, en nánar um það má til dæmis sjá á fimmtu mynd í þessum hluta.

Heimild: Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda

Hlutdeild sjávarútvegs í olíunotkun hér á landi hefur skroppið verulega saman á undanförnum áratugum. Á tíunda áratug síðustu aldar var hlutdeild sjávarútvegs í olíunotkun hér á landi að jafnaði rúmlega 42% en hefur á undanförnum árum verið í kringum 14%. Minnkandi hlutdeild sjávarútvegs kemur hvort tveggja til af minni olíunotkun í útveginum sjálfum og aukinni olíunotkun annarra í hagkerfinu, eins og sjá má á myndinni hér á undan.

Heimild: Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda

Á undanförnum árum hefur sjávarútvegur notað helmingi minna af olíu til að veiða og vinna sama magn og hann gerði á síðustu árum fyrir aldarmót. Það þýðir að sjávarútvegi hefur tekist að draga úr mengun án þess að það komi niður á framleiðslu og gott betur. Það er ákjósanleg þróun því vanalega eykst olíunotkun, og kolefnissporið stækkar, þegar umsvif einstaka atvinnugreina aukast. Það eru margir samverkandi þættir sem leggjast á eitt og skýra þessa þróun, svo sem bætt fiskveiðistjórnun, fjárfesting í tækjum og búnaði, fækkun og endurnýjun á skipum sem eru öflugri og hagkvæmari og breytt orkunotkun. Vitaskuld sveiflast olíunotkun á milli ára vegna breytinga í framleiðslu. Var til að mynda tæplega 10% samdráttur í olíunotkun á árinu 2019 frá fyrra ári en rúmlega 7% samdráttur í útflutningsframleiðslu.

Heimild: Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda