Olíunotkun

Olíunotkun í sjávarútvegi hefur dregist verulega saman á undanförnum áratugum. Síðasta áratug var hún til dæmis helmingi minni en að jafnaði á tíunda áratug 20. aldar. Það eru margir samverkandi þættir sem leggjast á eitt og skýra þessa þróun. Svo sem fiskveiðistjórnunarkerfið, sameining fyrirtækja, fjárfesting í tækjum og búnaði, fækkun og endurnýjun á skipum sem eru öflugri og hagkvæmari, breytt orkunotkun og almennt meiri og betri vitund um umhverfismál. Vitaskuld sveiflast olíunotkun á milli ára vegna breytinga á framleiðslu, það er í veiðum og vinnslu, en leitnin er þó klárlega niður á við. Til að mynda var olíunotkun í sjávarútvegi meiri á árinu 2018 en 2017 vegna sjómannaverkfallsins í ársbyrjun 2017. Voru ónýttar veiðiheimildir þar með töluvert meiri við árslok 2017 en fyrri ár, sem hafði sín áhrif á árið 2018. Árið 2019 dróst olíunotkun í sjávarútvegi saman um tæp 10% frá fyrra ári, sem var í takti við þann samdrátt sem var í framleiðslunni og skýrist að mestu leyti af loðnubresti. Árið 2020 jókst hún á ný, eða um tæp 7%.

Skýring: Sjávarútvegur: Innlend fiskiskip + fiskimjölsverksmiðjur

Heimild: Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda

Fram til ársins 2003 notuðu innlend fiskiskip mest af olíu af öllum farartækjum hér á landi. Nú er öldin önnur og fyrir því liggja tvær ástæður. Fyrri ástæðan er sú að verulega hefur dregið úr olíunotkun fiskiskipa. Það má rekja til fjárfestingu útgerða í nýjum skipum sem búa yfir nýrri tækni og eru sparneytnari en þau sem eldri eru, framfarir í veiðum, betra skipulag veiða, fækkun skipa og almennt meiri og betri vitund um umhverfismál. Á sama tímabili hefur olíunotkun annarra farartækja verið að aukast sem kemur til af fólksfjölgun og auknum umsvifum í ýmsum atvinnugreinum eins og ferðaþjónustu. Umsvif sjávarútvegsins hafa þó ekki minnkað á tímabilinu þrátt fyrir minni olíunotkun, eins og sjá má á fimmtu mynd hér fyrir neðan, heldur skýrist hún af þeim þáttum sem nefndir eru hér á undan.

Heimild: Orkustofnun

Fyrir COVID-19 hafði olíunotkun á Íslandi aukist verulega og náði hún hæstu hæðum árið 2018 þegar hún fór í fyrsta sinn yfir milljón tonn. Margir þættir hafa áhrif á eldsneytisnotkun, eins og mannfjöldi, umsvif í hagkerfinu á hverjum tíma og samsetning atvinnulífsins. Á öðrum áratug þessarar aldar áttu ferðaþjónusta og flugsamgöngur á milli landa stærstan þátt í þeim mikla uppgangi sem varð í hagkerfinu. Samhliða því jókst olíunotkun hér á landi. Samdráttur varð þó í olíunotkun hér á landi á milli áranna 2018 og 2019, í fyrsta sinn frá árinu 2012. Meginástæðan var samdráttur í sölu á eldsneyti til flugsamgangna sem rekja má að mestu til falls flugfélagsins WOW. Enn meiri samdráttur varð svo á milli áranna 2019 og 2020, sem má fyrst og fremst rekja til áhrifa COVID-19 á ferðalög á milli landa. Minnkandi olíunotkun í sjávarútvegi á undanförnum áratugum stafar ekki af minni útflutningsframleiðslu, en nánar um það má til dæmis sjá á fimmtu mynd í þessum hluta.

Skýring: Sjávarútvegur: Innlend fiskiskip + fiskimjölsverksmiðjur

Heimild: Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda

Hlutdeild sjávarútvegs í olíunotkun hér á landi hefur skroppið verulega saman á undanförnum áratugum, að árinu 2020 undanskildu. Á tíunda áratug síðustu aldar var hlutdeild sjávarútvegs í olíunotkun hér á landi að jafnaði rúmlega 42% en hefur á undanförnum árum verið í kringum 14%, árið 2020 undanskilið. Minnkandi hlutdeild sjávarútvegs kemur hvort tveggja til af minni olíunotkun í greininni sjálfri og aukinni olíunotkun annarra í hagkerfinu, eins og sjá má á myndinni hér á undan. Hlutdeild sjávarútvegs í olíunotkun jókst talsvert á árinu 2020, sem kom einkum til vegna verulegs samdráttar í hagkerfinu vegna COVID-19.

Skýring: Sjávarútvegur: Innlend fiskiskip + fiskimjölsverksmiðjur

Heimild: Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda

Sjávarútvegur notar mun minna af olíu við veiðar og vinnslu en hann gerði á árum áður. Það þýðir að sjávarútvegi hefur tekist að draga úr mengun án þess að það komi niður á framleiðslu og gott betur. Það er ákjósanleg þróun því vanalega eykst olíunotkun, og kolefnissporið stækkar, þegar umsvif einstaka atvinnugreina aukast. Það eru margir samverkandi þættir sem leggjast á eitt og skýra þessa þróun. Svo sem bætt fiskveiðistjórnun, sameining fyrirtækja, fjárfesting í tækjum og búnaði, fækkun og endurnýjun á skipum sem eru öflugri og hagkvæmari, breytt orkunotkun og almennt meiri og betri vitund um umhverfismál. Vitaskuld sveiflast olíunotkun á milli ára, meðal annars vegna breytinga í framleiðslu, en á heildina litið er leitnin þó klárlega niður á við.

Skýring: Sjávarútvegur: Innlend fiskiskip + fiskimjölsverksmiðjur

Heimild: Hagstofa Íslands, Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda