Útflutningur

Útflutningsverðmæti eldisafurða nam 29,3 milljörðum króna á árinu 2020. Útflutningur á eldisafurðum hefur aldrei verið meiri, sama á hvaða mælikvarða er litið, það er í krónum, erlendri mynt eða tonnum. Í krónum talið er um rúmlega 17% aukningu að ræða á milli ára. Aukningin var talsvert minni í erlendri mynt vegna lækkunar á gengi krónunnar, eða sem nemur um 6%. Rúmlega 90% eldisafurða eru flutt út og hefur gengi krónunnar því veruleg áhrif á afkomu greinarinnar, líkt og aðrar útflutningsgreinar. Aukninguna á útflutningsverðmætum í erlendri mynt á árinu 2020 má alla rekja til eldislax, en samdráttur var í öðrum tegundum eldisafurða. Jókst útflutningsverðmæti eldislax um rúm 29% í krónum talið á milli ára en tæp 15% í erlendri mynt. Fór vægi hans í 70% af útflutningsverðmætum eldisafurða á árinu, en það hefur aldrei mælst svo hátt, að minnsta kosti ekki á þessari öld. Er hér átt við hina hefðbundnu framleiðslu á eldislaxi, en ekki frjóvguð hrogn. Útflutningsverðmæti frjóvgaðra hrogna var um 15% minna á árinu 2020 en 2019 í krónum talið, en um 23% minna sé tekið tillit til gengisbreytinga. Frjóvguð hrogn eru verðmæt hátækniframleiðsla, og vega talsvert mikið sé litið til útflutningsverðmæta en afar lítið í tonnum talið, eins og sjá má á næstu mynd. Útflutningsverðmæti silungs, sem er að langstærstum hluta bleikja, jókst um tæp 10% í krónum talið á milli áranna 2019 og 2020 en á föstu gengi mældist samdráttur upp á rúmt 1%. Útflutningsverðmæti annarra eldisafurða dróst saman um rúm 12% á milli á áranna 2019 og 2020 í krónum talið en um 21% í erlendri mynt.

Heimild: Hagstofa Íslands

Alls voru flutt út um 31,5 þúsund tonn af eldisafurðum á árinu 2020 samanborið við rúm 26,8 þúsund tonn árið 2019. Þetta er rúmlega 17% aukning á milli ára og hefur útflutningur eldisafurða aldrei verið meiri. Mest var aukningin á útfluttum eldislaxi, eða rúm 25%, sem kemur heim og saman við aukna framleiðslu og þá sér í lagi úr sjókvíum. Aukningin á útflutningi á eldislaxi í tonnum talið var töluvert meiri en í verðmætum mælt í erlendri mynt, enda er ýmislegt annað sem ákvarðar útflutningsverðmæti en magn, eins og verð afurða í erlendri mynt. Fiskeldi fór vissulega ekki varhluta af því ástandi sem uppi var í heimsbúskapnum á árinu 2020 vegna COVID-19 og tilheyrandi sóttvarnaraðgerðum. Áhrifin voru hvað sýnilegust á afurðaverð sem lækkaði töluvert vegna áhrifa COVID-19 á markaði með eldisafurðir. Nokkur aukning var á útflutningi á silungi á milli áranna 2019 og 2020, eða um tæp 13%. Eins og fram kemur á myndinni á undan var samdráttur í útflutningsverðmæti silungs á sama tíma í erlendri mynt, og ljóst að COVID-19 áhrif á afurðaverð spila þar stóra rullu. Á myndinni hér að ofan má jafnframt sjá hversu frjóvguð hrogn, sem er verðmæt hátækniframleiðsla, vega lítið í tonnum talið en talsvert þegar litið er til útflutningsverðmæta. Útflutningur á öðrum eldisafurðum jókst um rúm 6% á milli áranna 2019 og 2020 og er sama sagan þar og með eldislax og silung, áhrif af COVID-19 eru augljós á afurðaverð enda mældist samdráttur í útflutningsverðmætum á sama tíma. Myndin ber með sér að aukin framleiðsla á eldisafurðum hafi verið megindrifkrafturinn að baki aukningunni sem varð á útflutningsverðmætum eldisafurða á árinu 2020, líkt og verið hefur undanfarin ár.

Heimild: Hagstofa Íslands

Talsverð breyting varð á hlutdeild einstakra markaða með íslenskar eldisafurðir á árinu 2020. Það má vafalaust að stórum hluta rekja til ástandsins í heimsbúskapnum á árinu vegna COVID-19 og tilheyrandi sóttvarnaraðgerða. Útflutningsverðmæti íslenskra eldisafurða til Norðurlanda jókst verulega á milli áranna 2019 og 2020, einkum til Danmerkur eins og sjá má á næstu mynd. Danmörk þarf þó ekki að vera endastöð þar sem útflutningi er oft og tíðum umskipað og afurðir fluttar til annarra landa. Eflaust hefur slíkt verið algengara vegna ástandsins í heiminum á árinu 2020 en þá löskuðust flutningsleiðir og dreifikerfi verulega. Alls voru fluttar út eldisafurðir fyrir um 7,3 milljarða króna til Norðurlanda að Færeyjum meðtöldum á árinu 2020, sem nemur um 25% af útflutningsverðmætum eldisafurða. Eins var veruleg aukning á útflutningi til annarra Evrópulanda (Evrópa að undanskildu Bretlandi og Norðurlöndum). Nam útflutningsverðmæti eldisafurða til þessara landa 15,1 milljarði króna á árinu 2020, sem er ríflega helmingur af heildarverðmæti afurða. Aukningin skýrist af stórauknum útflutningi til Póllands, eins og sjá má á næstu mynd. Frá upphafi hafa Bandaríkin verið stærsti einstaki markaðurinn fyrir íslenskar eldisafurðir, en vægi þess markaðar hefur þó minnkað verulega samfara auknu laxeldi. Á fyrstu árum síðasta áratugar var hlutdeild Bandaríkjamarkaðar 40-47% en á árinu 2020 var hún tæp 11%. Þó gæti hlutdeild hans verið meiri en þessar tölur benda til, þar sem afurðum er oft umskipað og þær fluttar til annarra landa eins og áður segir. Á það sér í lagi við um útflutning til Hollands. Um 86% af verðmætum útfluttra eldisafurða á árinu 2020 fór til landa í Evrópu og hefur vægi Evrópumarkaðar aukist verulega á undanförnum árum. Sjá má frekari sundurliðun á næstu mynd.

Heimild: Hagstofa Íslands

Bandaríkin hafa verið helsta viðskiptaþjóð Íslendinga með eldisafurðir. Þó er vægi þess markaðar langt því frá að vera eins afgerandi og á árum áður, þótt verðmæti útfluttra eldisafurða til Bandaríkjanna hafi aukist nær samfellt frá byrjun síðasta áratugar. Alls voru fluttar út eldisafurðir fyrir rúman 3,1 milljarð króna til Bandaríkjanna á árinu 2020, sem er um 11% samdráttur í krónum talið frá árinu 2019. Í dollurum talið er samdrátturinn ívið meiri vegna lækkunar á gengi krónunnar, eða sem nemur um 19%. Tæplega 11% af útflutningsverðmætum eldisafurða fór á Bandaríkjamarkað á árinu 2020 og hefur hlutdeild hans ekki verið minni á þessari öld. Þó ber að halda til haga að hlutdeildin gæti verið meiri en þessar tölur benda til, þar sem afurðum er oft umskipað og þær fluttar til annarra landa. Á það sér í lagi við um útflutning til Hollands, sem er númer tvö í röðinni yfir lönd sem mest er flutt til af eldisafurðum. Alls voru fluttar út eldisafurðir fyrir um 4 milljarða króna til Hollands á árinu 2020, sem er rúmlega 19% samdráttur frá árinu 2019 í krónum talið. Að teknu tilliti til gengis krónunnar gagnvart evru mældist samdrátturinn ívið meiri, eða rúm 28%. Af einstaka löndum var aukningin einna mest á útflutningi á eldisafurðum til Danmerkur og miðað við verðmæti fór næstmest af afurðum þangað á árinu 2020. Þar getur einnig verið um umskipun að ræða og Danmörk því ekki endastöð. Alls voru fluttar út eldisafurðir fyrir um 4,9 milljarða króna til Danmerkur á árinu 2020, sem er 140% aukning frá árinu 2019 í krónum talið. Að teknu titillit til gengis krónunnar gagnvart þeirri dönsku var aukningin 113%. Pólland var stærsta viðskiptalandið með íslenskar eldisafurðir á árinu 2020 og þangað var jafnframt veruleg aukning á útflutningi á milli ára. Alls voru fluttar út eldisafurðir fyrir um 5,3 milljarða króna til Póllands á árinu 2020, sem er 125% aukning í krónum talið en um 107% aukning að teknu tilliti til þróunar á gengi krónunnar gagnvart pólska slotinu. Til landanna 10 á myndinni fóru rúmlega 85% af útflutningsverðmætum eldisafurða á árinu 2020.

Heimild: Hagstofa Íslands

Útflutningsverðmæti eldisafurða nam 29,3 milljörðum króna á árinu 2020. Á sama ári nam verðmæti útfluttra sjávarafurða um 270 milljörðum króna og var því hlutfall eldisafurða af verðmæti útfluttra sjávarafurða 10,9% á árinu 2020. Hefur þetta hlutfall aldrei verið hærra og viðbúið er að það hækki enn frekar á næstu árum enda felast veruleg tækifæri í fiskeldi hér á landi til þess að auka framleiðslu og verðmætasköpun og þar með útflutning. Hér ber að nefna að sami vöxtur er ekki mögulegur að magni til fyrir sjávarafurðir, að minnsta kosti ekki á svo skömmum tíma, enda er takmarkað hversu mikill vöxtur getur orðið á grundvelli sjálfbærrar nýtingar á fiskistofnum. Það jafngildir þó ekki að stöðnun sé í greininni eða að ekki sé hægt að ná fram auknum útflutningstekjum með aukinni verðmætasköpun, nema síður sé.

Heimild: Hagstofa Íslands

Aukinnar fjölbreytni gætir í uppruna gjaldeyristekna á undanförnum árum. Þessi þróun er afar jákvæð og leiðir til sterkari stoða undir gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins. Þessi mynd sýnir vísitölur sem endurspegla þróunina í útflutningsframleiðslu á eldisafurðum, sjávarafurðum og álafurðum og svo fjölda ferðmanna um Keflavíkurflugvöll. Því koma verðmæti eða gengi krónunnar hér ekki við sögu, þó aukið magn stuðli vissulega að auknum verðmætum. Fiskeldi hefur vaxið mjög þótt atvinnugreinin eigi enn talsvert í land með að teljast til stærstu útflutningsgreina hér á landi. Fiskeldi hefur burði til að vaxa að magni til á skömmum tíma, ólíkt sjávarútvegi sem sækir í takmarkaða auðlind sem byggist á sjálfbærri nýtingu. Vegna fólksfjölgunar í heiminum felast veruleg tækifæri í fiskeldi. Vöxtur þess yrði þjóðinni til heilla, enda hvílir efnahagsleg hagsæld Íslendinga, hér eftir sem hingað til, á vexti útflutningsgreina. Verður ábatinn sérlega áberandi þegar í bakseglin slær hjá helstu stærstu útflutningsgreinunum.

Heimild: Ferðamálastofa Íslands og Hagstofa Íslands