Gjaldeyrisöflun

Sjávarútvegur hefur gegnt lykilhlutverki í gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins um langan aldur og var útflutningur sjávarafurða lengi vel langstærsta uppspretta gjaldeyris. Hæst fór hlutdeild sjávarútvegs í vöruútflutningi í rúm 97%, sem var um miðja síðustu öld, eða árið 1949. Miklar breytingar hafa orðið í þeim efnum, sér í lagi á þessari öld, með miklum vexti annarra útflutningsgreina, eins og stóriðju. Árið 2007 fór hlutur sjávarútvegs í vöruútflutningi í fyrsta sinn frá árinu 1877 undir 50%. Frá þeim tíma hefur útflutningur sjávarafurða engu að síður að jafnaði vegið mest í vöruútflutningi af einstaka útflutningsgreinum.

Heimild: Hagstofa Íslands

Miklar breytingar hafa orðið á hlutdeild sjávarútvegs í útflutningi á vöru og þjónustu á þessari öld. Undir lok 20. aldar var hlutur sjávarútvegs að jafnaði rúm 71% sé einungis tekið mið af verðmæti vöruútflutnings, en 50% séu þjónustuviðskipti einnig lögð til grundvallar. Kemur það til af miklum vexti annarra útflutningsgreina, en sú þróun er afar jákvæð enda skýtur aukinn fjölbreytileiki útflutningsgreina sterkari stoðum undir gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins. Á undanförnum árum hefur hlutur sjávarútvegs í vöruútflutningi verið í kringum 40% en um fimmtungur í vöru- og þjónustuútflutningi samtals.

Heimild: Hagstofa Íslands

Lengi vel var sjávarútvegur stærsti einstaki tekjuliðurinn í útflutningi vöru og þjónustu, en sú staða hefur tekið miklum  breytingum undanfarin ár. Árið 2019 var sjávarútvegur önnur stærsta útflutningsatvinnugreinin, líkt og hún hefur verið að jafnaði á síðustu árum. Gengi krónunnar hefur vitaskuld áhrif á allar útflutningsgreinar sem og verðbreytingar á vörum þeirra eða þjónustu. Það sem setur sjávarútveginum skorður umfram aðrar útflutningsgreinar til vaxtar er magn, enda takmarkað hversu mikill vöxtur geti orðið á grundvelli sjálfbærrar nýtingar fiskistofna. Sjá næstu mynd.  

Heimild: Hagstofa Íslands

Miklar breytingar hafa orðið á hlutdeild sjávarútvegs í útflutningstekjum á undanförnum árum sem kemur til af miklum vexti annarra útflutningsgreina. Ber hæst að nefna þann ævintýralega vöxt sem verið hefur í ferðaþjónustu og þar með útflutningstekjum hennar, en fjöldi erlendra ferðamanna tæplega áttfaldaðist á árunum 2003 til 2018. Sami vöxtur er ekki mögulegur að magni til fyrir sjávarafurðir, að minnsta kosti ekki á svo skömmum tíma, enda er takmarkað hversu mikill vöxtur getur orðið á grundvelli sjálfbærrar nýtingar fiskistofna. Það jafngildir þó ekki að stöðnun sé í greininni eða að ekki sé hægt að ná fram auknum útflutningstekjum með aukinni verðmætasköpun.

Heimild: Ferðamálastofa Íslands og Hagstofa Íslands